Lawenda to jedna z najpiękniejszych i najbardziej aromatycznych roślin, która nie tylko ozdabia ogród, ale także wprowadza do niego relaksujący zapach. Jej fioletowe kwiaty przyciągają pszczoły i motyle, a suszone pędy można wykorzystać w kuchni, kosmetykach czy jako naturalny środek odstraszający owady.
Uprawa lawendy jest prosta i nie wymaga skomplikowanej pielęgnacji, dlatego sprawdzi się zarówno w przydomowym ogródku, jak i na balkonach. W tym artykule podpowiemy, jak wybrać odpowiednią odmianę, gdzie najlepiej ją posadzić, jak dbać o roślinę oraz jakie ma zastosowania.
Wybór odpowiedniej odmiany lawendy
Istnieje wiele odmian lawendy, ale nie wszystkie nadają się do uprawy w polskim klimacie. Najczęściej wybierane są te, które dobrze znoszą zimowe mrozy i nie wymagają szczególnej ochrony. Oto trzy najpopularniejsze odmiany, które warto rozważyć:
Lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia)
To najczęściej uprawiana odmiana, ceniona za swoją odporność na mróz i długie, intensywnie pachnące kwiaty. Jej kwiatostany są wąskie i gęsto ułożone, a wysokość rośliny wynosi od 30 do 60 cm. Lawenda wąskolistna dobrze rośnie w słońcu i lubi przepuszczalne gleby, dlatego idealnie nadaje się do ogrodów.
Lawenda szerokolistna (Lavandula latifolia)
Charakteryzuje się szerszymi liśćmi i większymi kwiatami. Jest nieco mniej odporna na mróz, dlatego w chłodniejszych rejonach kraju może wymagać dodatkowej ochrony na zimę. Lawenda szerokolistna osiąga wysokość do 1 metra i ma bardziej intensywny zapach niż jej wąskolistna kuzynka.
Lawenda Munstead (Lavandula angustifolia 'Munstead’)
To kompaktowa odmiana, która dorasta do około 30-40 cm wysokości. Jest idealna do małych ogrodów i donic, ponieważ nie zajmuje dużo miejsca. Lawenda Munstead ma intensywny zapach i piękne, ciemnofioletowe kwiaty. Jest odporna na mróz i świetnie znosi suszę.
Wybór odpowiedniej odmiany lawendy zależy od warunków panujących w ogrodzie oraz oczekiwań dotyczących wielkości rośliny i intensywności zapachu. Wszystkie wymienione odmiany doskonale nadają się do uprawy w Polsce i mogą stać się ozdobą każdego ogrodu.
Gdzie posadzić lawendę?
Lawenda to roślina, która najlepiej rozwija się w ciepłych i słonecznych miejscach. Jej naturalnym środowiskiem są tereny o łagodnym klimacie, dlatego w ogrodzie warto zapewnić jej odpowiednie warunki do wzrostu. Oto kilka kluczowych czynników, które warto wziąć pod uwagę przy wyborze miejsca do sadzenia lawendy.
Stanowisko słoneczne
Lawenda potrzebuje pełnego słońca, aby prawidłowo rosnąć i kwitnąć. Najlepiej czuje się w miejscach, gdzie może korzystać z co najmniej 6-8 godzin światła dziennie. W cieniu lub półcieniu roślina może się osłabiać, a jej kwiaty będą mniej intensywne. Jeśli nie masz w ogrodzie wystarczająco słonecznego miejsca, lawendę można także uprawiać w donicach, które latem ustawia się w najjaśniejszym miejscu.
Gleba – klucz do zdrowego wzrostu
Lawenda preferuje gleby lekkie, dobrze przepuszczalne i o odczynie lekko zasadowym. Najlepsze są piaskowo-gliniaste, które nie zatrzymują nadmiaru wilgoci, ponieważ korzenie lawendy są wrażliwe na stojącą wodę. Jeśli gleba w Twoim ogrodzie jest zbyt ciężka i gliniasta, warto dodać do niej piasku lub żwiru, aby poprawić drenaż.
Ochrona przed wiatrem i mrozem
Choć większość odmian lawendy jest odporna na mróz, warto unikać sadzenia ich w miejscach narażonych na silne wiatry. W zimie wiatr może wysuszać rośliny i powodować uszkodzenia pędów. Jeśli planujesz uprawę lawendy w chłodniejszym rejonie, warto posadzić ją w osłoniętej części ogrodu, np. w pobliżu muru lub jako część żywopłotu.
Podsumowując, lawenda najlepiej rośnie w słonecznym, osłoniętym miejscu z przepuszczalną glebą. Dobrze dobrana lokalizacja sprawi, że roślina będzie zdrowa, obficie kwitnąca i odporna na choroby.
Sadzenie lawendy krok po kroku
Sadzenie lawendy to proces, który nie wymaga dużego doświadczenia, ale warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych aspektów, aby roślina mogła się prawidłowo rozwijać. Oto szczegółowa instrukcja, jak przygotować stanowisko i posadzić lawendę, aby cieszyć się jej pięknem przez wiele lat.
Kiedy sadzić lawendę?
Najlepszym czasem na sadzenie lawendy jest wiosna (kwiecień-maj) lub wczesna jesień (wrzesień). Wiosenne sadzenie pozwala roślinie dobrze się ukorzenić przed latem, natomiast jesienne – przygotować ją na zimę w sprzyjających warunkach. Jeśli decydujesz się na sadzenie w donicach, możesz to robić przez cały sezon wegetacyjny, unikając jedynie największych upałów.
Jak przygotować stanowisko?
Przed posadzeniem lawendy warto odpowiednio przygotować glebę. Oto kroki, które warto wykonać:
- Odchwaszczenie – przed sadzeniem warto usunąć wszystkie chwasty, które mogą konkurować z lawendą o składniki odżywcze i wodę.
- Spulchnienie gleby – jeśli gleba jest zbyt zbita, warto ją przekopać i dodać piasek lub żwir, aby poprawić drenaż.
- Wykopanie dołków – dołki powinny być dwa razy szersze i głębsze od bryły korzeniowej sadzonki, aby korzenie miały wystarczająco dużo miejsca do rozwoju.
Jakie odstępy zachować między roślinami?
Lawenda potrzebuje przestrzeni, aby dobrze rosnąć i nie ograniczać sobie nawzajem dostępu do światła. W zależności od odmiany, należy zachować odpowiednie odstępy:
- Lawenda wąskolistna – 30-40 cm między roślinami.
- Lawenda szerokolistna – 40-50 cm, ponieważ rośnie nieco większa.
- Lawenda Munstead – 25-30 cm, ponieważ jest kompaktowa.
Sadzenie lawendy
Po przygotowaniu stanowiska i wyznaczeniu odpowiednich odstępów można przystąpić do sadzenia:
- Wykop dołek o odpowiedniej głębokości.
- Umieść w nim sadzonkę lawendy, delikatnie rozprostowując korzenie.
- Przykryj korzenie ziemią, lekko ubijając ją wokół rośliny, aby nie było szczelin powietrznych.
- Podlej roślinę niewielką ilością wody, aby ziemia dobrze przylegała do korzeni.
Po posadzeniu lawendy warto jeszcze raz sprawdzić, czy gleba nie jest zbyt zbita, a miejsce jest dobrze nasłonecznione. W ciągu pierwszych kilku tygodni po posadzeniu należy dbać o regularne podlewanie, zwłaszcza jeśli jest sucho.
Dzięki odpowiedniemu sadzeniu lawenda szybko się ukorzeni i zacznie rozwijać, a jej piękne, fioletowe kwiaty będą ozdobą ogrodu przez całe lato.
Pielęgnacja lawendy
Lawenda to roślina, która nie wymaga skomplikowanej pielęgnacji, ale aby cieszyć się jej zdrowym wyglądem i obfitym kwitnieniem, warto przestrzegać kilku podstawowych zasad. Odpowiednie podlewanie, nawożenie i przycinanie sprawią, że lawenda będzie wyglądać atrakcyjnie przez cały sezon.
Podlewanie lawendy – jak często i ile wody?
Lawenda jest rośliną, która dobrze znosi suszę, dlatego nie należy jej podlewać zbyt często. Nadmiar wody może prowadzić do gnicia korzeni i rozwoju chorób grzybowych. W pierwszych tygodniach po posadzeniu warto podlewać ją co kilka dni, aby pomóc w ukorzenieniu. Po tym czasie wystarczy podlewać raz na 1-2 tygodnie, zwłaszcza w czasie upałów. Jeśli gleba jest dobrze przepuszczalna, lawenda poradzi sobie nawet bez dodatkowego nawadniania.
Nawożenie lawendy – czy jest konieczne?
Lawenda nie jest szczególnie wymagająca pod względem nawożenia. Wystarczy jej dobrze przygotowana gleba, aby mogła prawidłowo rosnąć. Jeśli jednak gleba jest uboga, można zastosować kilka prostych zabiegów:
- Na wiosnę – przed rozpoczęciem sezonu wegetacyjnego warto dodać do gleby kompost lub dobrze rozłożony obornik, który dostarczy roślinie niezbędnych składników odżywczych.
- W trakcie sezonu – jeśli lawenda rośnie w donicy, można co kilka tygodni stosować rozcieńczony nawóz wieloskładnikowy do roślin kwitnących.
- Unikaj nadmiaru azotu – zbyt duża ilość azotu może sprawić, że lawenda zamiast kwitnąć, zacznie intensywnie wypuszczać liście, a jej kwiaty będą słabiej rozwinięte.
Przycinanie lawendy – dlaczego jest tak ważne?
Przycinanie lawendy jest kluczowym zabiegiem pielęgnacyjnym, który wpływa na jej zdrowie i wygląd. Pozwala usunąć uschnięte kwiatostany, pobudza roślinę do wypuszczania nowych pędów i zapobiega jej nadmiernemu rozrastaniu się. Oto kilka zasad dotyczących przycinania lawendy:
- Kiedy przycinać? Najlepiej zrobić to zaraz po zakończeniu kwitnienia, czyli pod koniec sierpnia lub na początku września.
- Jak przycinać? Należy skrócić pędy o około 1/3 ich wysokości, unikając cięcia w drewniałych częściach, ponieważ lawenda może wtedy gorzej się regenerować.
- Wiosenne przycinanie – wczesną wiosną można usunąć wszystkie uschnięte końcówki, aby roślina wyglądała estetycznie i pobudzić ją do intensywnego wzrostu.
- Nie przycinaj jesienią – jeśli przytniesz lawendę zbyt późno, młode pędy mogą nie zdążyć się zdrewnieć przed zimą i przemarznąć.
Zwalczanie chorób i szkodników lawendy
Choć lawenda jest rośliną stosunkowo odporną na choroby i szkodniki, to w nieodpowiednich warunkach może być narażona na różne problemy. Nadmiar wilgoci, zbyt ciężka gleba czy brak odpowiedniej wentylacji mogą prowadzić do rozwoju chorób grzybowych, a niektóre owady mogą osłabiać roślinę i wpływać na jej wygląd. Dlatego warto znać najczęstsze zagrożenia i sposoby ich zwalczania.
Najczęstsze choroby lawendy
Lawenda jest szczególnie wrażliwa na choroby grzybowe, które mogą rozwijać się w wyniku nadmiaru wilgoci lub źle dobranej gleby. Oto najczęstsze problemy, na które warto zwrócić uwagę:
Mączniak prawdziwy
To jedna z najczęstszych chorób grzybowych, która objawia się białym, pudrowym nalotem na liściach. Najczęściej pojawia się w wilgotnych warunkach, zwłaszcza jeśli roślina rośnie w cieniu lub gleba jest zbyt ciężka. Aby zapobiec rozwojowi mączniaka, warto unikać nadmiernego podlewania i zapewnić lawendzie dobrą cyrkulację powietrza. W przypadku wystąpienia objawów można zastosować preparaty grzybobójcze dostępne w sklepach ogrodniczych.
Gnicie korzeni
To problem, który najczęściej dotyka lawendę posadzoną w zbyt mokrej glebie. Objawia się żółknięciem liści i więdnięciem rośliny. Aby zapobiec gniciu korzeni, należy upewnić się, że gleba jest dobrze przepuszczalna, a woda nie zalega wokół korzeni. Jeśli problem już wystąpił, warto wykopać roślinę i sprawdzić stan korzeni – jeśli są czarne i miękkie, należy je przyciąć, a roślinę przesadzić do świeżej, dobrze drenowanej gleby.
Szkodniki lawendy
Najczęściej spotykanymi szkodnikami lawendy są przędziorki i mszyce. Choć nie są one tak groźne jak choroby grzybowe, ich obecność może osłabiać roślinę i wpływać na jej wygląd.
Przędziorek
To mały, niewidoczny gołym okiem szkodnik, który może powodować żółknięcie liści i ich opadanie. Objawy jego obecności to cienka, delikatna pajęczynka na spodniej stronie liści. Aby zwalczyć przędziorki, można stosować preparaty na bazie oleju parafinowego lub mydła ogrodniczego. Ważne jest również, aby nie podlewać lawendy zbyt często, ponieważ nadmiar wilgoci sprzyja rozwojowi innych szkodników.
Mszyce
Choć lawenda rzadko bywa atakowana przez mszyce, to czasem mogą się pojawić, zwłaszcza w młodych sadzonkach. Szkodniki te żywią się sokiem roślinnym, co prowadzi do osłabienia rośliny. Aby się ich pozbyć, wystarczy spryskać lawendę wodnym roztworem mydła lub preparatem owadobójczym.
Jak zapobiegać chorobom i szkodnikom?
Najlepszym sposobem na uniknięcie problemów z chorobami i szkodnikami jest odpowiednia pielęgnacja lawendy:
- Unikaj nadmiaru wilgoci – lawenda nie lubi mokrej gleby, dlatego podlewaj ją umiarkowanie.
- Zapewnij dobrą wentylację – sadź lawendę w odpowiednich odstępach, aby powietrze mogło swobodnie krążyć wokół roślin.
- Regularne przeglądanie roślin – sprawdzaj liście i pędy lawendy, aby szybko zauważyć ewentualne objawy chorób lub obecność szkodników.
- Stosuj naturalne preparaty – w przypadku niewielkich problemów warto najpierw spróbować domowych sposobów, takich jak mydło ogrodnicze czy olejek neem.
Dzięki odpowiedniej pielęgnacji i regularnym kontrolom lawenda będzie zdrowa i odporna na choroby, a jej piękne, fioletowe kwiaty będą ozdobą ogrodu przez całe lato.
Zbieranie i suszenie lawendy
Lawenda to nie tylko piękna roślina ozdobna, ale także doskonały surowiec do produkcji naturalnych kosmetyków, aromatycznych woreczków zapachowych czy dodatków do potraw. Aby w pełni wykorzystać jej właściwości, warto wiedzieć, kiedy i jak zbierać kwiaty, a także jak je prawidłowo suszyć, aby zachowały intensywny kolor i aromat.
Kiedy zbierać lawendę?
Najlepszym momentem na zbiór lawendy jest czas pełnego kwitnienia, kiedy kwiaty są w pełni rozwinięte, ale jeszcze nie zaczynają opadać. Dla większości odmian jest to okres od połowy lipca do początku sierpnia. Warto jednak obserwować rośliny, ponieważ dokładny termin zbioru może się różnić w zależności od odmiany oraz warunków pogodowych.
Jak zbierać kwiaty lawendy?
Zbieranie lawendy to prosty proces, ale wymaga delikatności, aby nie uszkodzić rośliny i nie stracić cennych olejków eterycznych. Oto kilka wskazówek, jak prawidłowo przeprowadzić zbiór:
- Używaj nożyczek lub sekatora – najlepiej przycinać całe pędy kwiatowe, aby zachować ich kształt i ułatwić suszenie.
- Nie zbieraj w deszczowy dzień – wilgotne kwiaty mogą łatwiej pleśnieć podczas suszenia.
- Nie zbieraj całych pędów – jeśli chcesz, aby lawenda dalej rosła, wystarczy ścinać tylko górne części pędów, pozostawiając dolne liście.
- Najlepiej zbierać rano – wtedy kwiaty są pełne olejków eterycznych i mają intensywniejszy zapach.
Jak suszyć lawendę?
Suszenie lawendy to kluczowy proces, który pozwala zachować jej aromat i kolor. Istnieje kilka metod suszenia, a każda z nich ma swoje zalety. Oto najpopularniejsze sposoby:
Suszenie w wiązkach
To jedna z najprostszych i najskuteczniejszych metod. Aby suszyć lawendę w wiązkach, wystarczy:
- Ściąć kilka pędów lawendy (około 10-15 sztuk) i zebrać je w małe bukieciki.
- Obwiązać łodygi sznurkiem lub gumką, aby się nie rozluźniały.
- Odwrócić wiązki do góry nogami i powiesić je w ciemnym, przewiewnym miejscu.
- Poczekać, aż kwiaty całkowicie wyschną (zwykle trwa to 1-2 tygodnie).
Suszenie na sicie lub papierze
Jeśli nie chcesz suszyć lawendy w wiązkach, możesz rozłożyć ją na płaskiej powierzchni. W tym celu należy:
- Rozłożyć pędy lawendy na sicie lub kawałku papieru, tak aby się nie stykały.
- Umieścić je w cieniu, w suchym i przewiewnym miejscu.
- Regularnie sprawdzać, czy kwiaty nie zaczynają pleśnieć.
Suszenie w piekarniku lub suszarce do warzyw
Jeśli chcesz przyspieszyć proces suszenia, możesz skorzystać z piekarnika lub dehydratora. W przypadku piekarnika należy ustawić najniższą temperaturę (około 35-40°C) i suszyć lawendę przez 1-2 godziny, regularnie sprawdzając, czy nie zaczyna się przypalać. Suszarka do warzyw to równie dobra opcja – wystarczy ustawić odpowiednią temperaturę i poczekać, aż kwiaty wyschną.
Jak przechowywać suszoną lawendę?
Po wysuszeniu lawendę należy przechowywać w suchym i ciemnym miejscu, aby zachować jej aromat i kolor. Najlepiej trzymać ją w szklanych słoikach, papierowych woreczkach lub lnianych torebkach. Jeśli chcesz, aby suszone kwiaty dłużej zachowały świeżość, warto unikać ich narażania na działanie światła i wilgoci.
Suszona lawenda to nie tylko piękna dekoracja, ale także naturalny środek odstraszający owady, składnik aromatycznych herbat czy dodatek do kosmetyków. Dzięki prawidłowemu zbiorowi i suszeniu możesz cieszyć się jej właściwościami przez cały rok.
Zastosowanie lawendy w ogrodzie
Lawenda to nie tylko piękna roślina ozdobna, ale także wszechstronny surowiec, który może być wykorzystywany na wiele sposobów. Jej intensywny zapach odstrasza owady, a fioletowe kwiaty przyciągają pszczoły i motyle, co sprawia, że jest doskonałym wyborem do ogrodu ekologicznego. Lawenda sprawdzi się zarówno w rabatach, jak i na balkonach, a jej kwiaty mogą być wykorzystywane w kuchni, kosmetykach czy jako naturalny środek aromatyzujący. W tej sekcji przedstawimy najpopularniejsze sposoby wykorzystania lawendy w ogrodzie i poza nim.
Lawenda jako roślina ozdobna
Lawenda jest jedną z najpiękniejszych roślin ozdobnych, która zachwyca nie tylko swoim wyglądem, ale także zapachem. Jej niewielkie, fioletowe kwiaty tworzą efektowne kępy, które doskonale komponują się z innymi roślinami w ogrodzie. Lawenda świetnie wygląda w różnych aranżacjach:
- Rabaty kwiatowe – lawenda dobrze komponuje się z innymi roślinami lubiącymi słońce, takimi jak jeżówki, szałwie czy rozchodniki.
- Szpalery i żywopłoty – wysokie odmiany lawendy mogą być stosowane jako niskie żywopłoty, które oprócz funkcji ozdobnej pełnią także rolę osłonową.
- Ogród skalny – lawenda dobrze znosi ubogie gleby i suszę, dlatego idealnie nadaje się do ogrodów rockowych i alpejskich.
- Balkony i tarasy – niskie odmiany lawendy można uprawiać w donicach, które latem dodadzą uroku przestrzeniom wypoczynkowym.
Lawenda w ogrodzie ekologicznym
Lawenda to roślina, która przyciąga pożyteczne owady, a jej intensywny zapach działa odstraszająco na niektóre szkodniki, takie jak komary, muszki czy mszyce. Dzięki temu sprawdza się doskonale w ogrodach ekologicznych, gdzie unika się stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Można ją sadzić w pobliżu warzyw i owoców, aby chronić je przed szkodnikami i poprawić ich wzrost. Lawenda jest również atrakcyjną rośliną dla pszczół, dlatego jej obecność w ogrodzie wspiera zapylacze i wpływa na bioróżnorodność.
Zastosowanie lawendy w kuchni
Kwiaty lawendy mają delikatny, kwiatowy smak i aromat, dlatego mogą być wykorzystywane w kuchni na wiele sposobów:
- Aromatyzowanie potraw – suszone kwiaty lawendy można dodawać do sałatek, deserów, ciast czy napojów, nadając im subtelny, lawendowy aromat.
- Herbaty i napary – lawenda świetnie sprawdza się jako składnik herbaty, zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z innymi ziołami, takimi jak mięta czy melisa.
- Przyprawy do mięs – w małych ilościach lawenda może być stosowana jako przyprawa do dań mięsnych, zwłaszcza jagnięciny, nadając potrawom wyjątkowy smak.
Lawenda w kosmetykach i aromaterapii
Olejek lawendowy pozyskiwany z kwiatów lawendy ma właściwości relaksujące i antyseptyczne, dlatego jest często stosowany w kosmetykach i aromaterapii. Można go znaleźć w mydłach, balsamach, olejkach do masażu oraz środkach do kąpieli. Suszone kwiaty lawendy mogą być wykorzystywane do przygotowania naturalnych kosmetyków:
- Peelingi i maseczki – płatki lawendy można dodać do domowych peelingów cukrowych lub maseczek, aby nadać im aromat i właściwości pielęgnacyjne.
- Woreczki zapachowe – suszone kwiaty umieszczone w lnianych woreczkach mogą być stosowane jako naturalne odświeżacze powietrza do szaf i szuflad.
- Lawendowe kąpiele – dodanie do kąpieli suszonych kwiatów lawendy lub kilku kropli olejku lawendowego pomaga się zrelaksować i odprężyć.
Lawenda jako naturalny środek odstraszający owady
Zapach lawendy jest nieprzyjemny dla wielu owadów, dlatego jej obecność w ogrodzie skutecznie odstrasza komary, muszki i mole. Warto sadzić ją w pobliżu miejsc, gdzie spędzamy czas na świeżym powietrzu, np. przy altanach, tarasach czy oknach sypialni. Suszone kwiaty lawendy można również umieszczać w woreczkach i przechowywać w szafkach, aby odstraszyć mole odzieżowe i inne owady.
Lawenda to roślina, która łączy w sobie funkcje ozdobne, użytkowe i ekologiczne. Dzięki swoim właściwościom może być wykorzystywana na wiele sposobów, zarówno w ogrodzie, jak i w codziennym życiu. Jej obecność w przestrzeni domowej wpływa na poprawę samopoczucia, a piękne, fioletowe kwiaty dodają uroku każdemu otoczeniu.
Podsumowanie
Uprawa lawendy to doskonały sposób na wzbogacenie ogrodu o piękne, aromatyczne rośliny, które przyciągają pszczoły i motyle, a jednocześnie odstraszają niepożądane owady. Dzięki niewielkim wymaganiom dotyczącym gleby i pielęgnacji, lawenda sprawdzi się zarówno w przydomowych ogrodach, jak i na balkonach czy tarasach. Jej intensywnie fioletowe kwiaty nie tylko zachwycają wyglądem, ale także mogą być wykorzystywane w kuchni, kosmetykach i aromaterapii. Aby lawenda mogła prawidłowo rosnąć, warto zadbać o odpowiednie stanowisko – najlepiej słoneczne i dobrze przepuszczalne. Regularne podlewanie, umiarkowane nawożenie i systematyczne przycinanie zapewnią jej zdrowy wygląd i obfite kwitnienie. Warto również pamiętać o zbiorze i suszeniu kwiatów, które można później wykorzystać do przygotowania naturalnych kosmetyków, odświeżaczy powietrza czy aromatycznych herbat. Lawenda to roślina, która łączy w sobie walory estetyczne i praktyczne. Jej obecność w ogrodzie wpływa na poprawę bioróżnorodności, a wykorzystanie jej właściwości w codziennym życiu przynosi wiele korzyści zdrowotnych i estetycznych. Bez względu na to, czy zdecydujesz się na uprawę w gruncie, czy w donicach, lawenda z pewnością stanie się jedną z ulubionych roślin w Twoim otoczeniu.
